Η Θράκη: μάθημα ελευθερίας

Εκτύπωση | Αποστολή | Μοιράσου

Αυτή η γωνιά της Ελλάδας χρόνια, αιώνες τώρα διδάσκει τον ελληνισμό.

Μάθημα 1ο : Δεν υπο-δουλώνεσαι ακόμα κι όταν οι Βούλγαροι (1913-1918) κλείνουν τα σχολεία, απαγορεύουν την ελληνική γλώσσα, σφραγίζουν τις εκκλησίες, συλλαμβάνουν αθώους, απελαύνουν ομαδικά επιστήμονες και εκπαιδευτικούς.

Μάθημα 2ο : Αγωνίζεσαι για τα ιερά και όσια μέχρι τα δίκαια αιτήματά σου να δικαιωθούν (Συνθήκη Νεϊγύ 1919).

Μάθημα 3ο : Δεν εκδικείσαι όταν δικαιώνεσαι, όπως όταν έγινε στις 14 Μαΐου 1920 η απελευθέρωση της Κομοτηνής.

Την ίδια μέρα (14 Μαΐου 1920) ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, συγκινημένος και περήφανος αναγγέλλει στην Εθνική Αντιπροσωπεία:

«Κύριοι Βουλευταί, λαμβάνω την τιμήν να ανακοινώσω εις την Βουλήν ότι ο Εθνικός Στρατός, προελάσας εκ Ξάνθης, κατέλαβε ολόκληρον την Θράκην και τμήματα αυτού ευρίσκονται ήδη καταυλισμένα εις εν των Προαστίων της Αδριανουπόλεως, το Κάραγατς. Η κατάληψις της Δυτικής Θράκης εγένετο εν απολύτω τάξει, χωρίς την δημιουργίαν ουδενός λυπηρού επεισοδίου. Είμαι βέβαιος ότι μετά της αυτής επιτυχίας θέλει να γίνει εν καιρώ και η περαιτέρω προέλασις και εις την Ανατολικήν Θράκην, μέχρι των ορίων τα οποία μας επεδίκασεν η Συνθήκη. Την στιγμήν αυτήν θεωρώ καθήκον, από του Βήματος, να εκφράσω εις τον Διοικητήν, τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτας του εθνικού Στρατού, τα συγχαρητήρια της Κυβερνήσεως».

Η συνθήκη των Σεβρών (1920) ενσωματώνει τη Θράκη στη Μητέρα Ελλάδα.

Μάθημα 4ο : Ακόμα και η ήττα έχει ηθική και απαντοχή που σημαίνει ότι η Μικρασιατική Καταστροφή οδήγησε σε μια «έντιμη ειρήνη» (Συνθήκη Λωζάννης 1923), όμως η Ανατολική Θράκη μπήκε σε άλλο χάρτη.

Μάθημα 5ο : Η ανάπτυξη και η συνύπαρξη προϋποθέτουν ενημερωμένη κοινή γνώμη, πολιτική με πρόβλεψη και αποτελεσματικότητα, ειλικρινή διάθεση, οικονομική διπλωματία και κυρίως αμοιβαία φιλική διαπραγμάτευση.

Μάθημα 6ο : Αν η Ιστορία και η Παιδεία συγκροτούν τη βάση της Ελληνικής Δημοκρατίας, τότε η Ελλάδα ως χώρα των συνόρων (Ανατολής-Δύσης, Χριστιανισμού-Ισλάμ), μπορεί ν' αποτελέσει γέφυρα πολιτισμών και ειρήνης με βάση ένα συνολικό σχέδιο επιβίωσης του Ελληνισμού.

Δεν πρέπει να είμαστε ούτε αόμματοι ούτε αφελείς. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τόσο σε διεθνές όσο και σε διακρατικό επίπεδο η ισορροπία δυνάμεων δεν στηρίζεται στις διαπροσωπικές δημόσιες σχέσεις ούτε σε δηλώσεις ή κείμενα εύπλαστης διατύπωσης και αμφίστομης ερμηνείας. Η ουσία της εξωτερικής πολιτικής και η ισχύς του κράτους προσδιορίζονται από τις εξής παραμέτρους: πρώτον, ότι είναι «εξωτερική», με την έννοια ότι αφορά τρίτους και δεν αναλίσκεται σε εσωτερικής κατανάλωσης παιχνίδια. Δεύτερον, ότι είναι «πολιτική» με την έννοια ότι συνδυάζει βάθος ανάλυσης και μήκος χρόνου, δεν ασκείται δηλαδή με βάση εμπνεύσεις της στιγμής και συμμαχίες χωρίς μέλλον.

Τρίτον, ότι υποστηρίζεται από «ισχύ», με την έννοια ότι πίσω από κάθε απόφαση βρίσκεται ορθά διατεταγμένη μια σύγχρονη στρατιωτική δύναμη και πλάι σε κάθε απόφαση στέκεται σταθερά αμετακίνητη η ψυχική ενότητα του έθνους. Τέταρτον, ότι υπάρχει «κράτος», με την έννοια πως οι προϋποθέσεις, οι συνέπειες αλλά και οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι θα γίνουν αντικείμενο καθημερινής δια-χείρισης από τη Δημόσια Διοίκηση, τους θεσμούς, την κυβέρνηση.

Η δύναμη των Θρακιωτών στηριζόταν και στηρίζεται στη σύνθεση των στοιχείων που συναποτελούν την κοινωνία της και όχι στην απο-σύνθεση των ιερών και οσίων τους.

Ας μην πιέζουν περισσότερο του εθνικά επιτρεπτού οι ασυγκράτητο νέο-ευρωπαϊστές και οι αθηνοπαρμένοι παράγοντες του δημόσιου βίου. Οι πληγές γιατρεύονται και κλίνουν μόνο όταν οι καρδιές τους θελήσουν και όχι όταν δεν αναγνωρίζονται πλέον ως τραύματα και χαρακτηρίζονται «ιστορικά ολισθήματα» ή «παράπλευρες ζημίες».

Η πρώτη πολυπολιτισμική, γνήσια και μη κατασκευασμένη, περιφέρεια της καθ' ημάς Ανατολής και της κατ' αυτούς Ευρώπης, διαμορφώθηκε, σχηματοποιείται και ειρηνικά πορεύεται στη Θράκη. Ας αφήσουμε τους συν-ανθρώπους και τον χρόνο να επιτελέσουν το έργο τους κι ας ενισχύουμε (χωρίς να καθοδηγούμε) τις προσπάθειες υπέρβασης όλων των πλευρών.

Δεύτερος και τρίτος βιασμός της Ιστορίας πάνω στο ίδιο σώμα του Ελληνισμού δε νοείται.

Η Θράκη σιγά σιγά έχει αποκτήσει το δικό της δίκτυο φίλων και εταίρων. Δεν μένει παρά να το διευρύνουμε μέχρι να γίνει μια θωράκιση, μια ασπίδα ισχύος αλλά κι ένα απλωμένο χέρι, ένα χαμόγελο φιλίας και συνύπαρξης.

Πρέπει όλα τα σχολεία, όλα τα παιδιά της Ελλάδας να επισκεφθούν τη Θράκη. Πρέπει όλοι οι Έλληνες να προσκυνήσουν τη μάνα-γη των ακριτών. Πρέπει όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες ν' αφουγκραστούν τον Ορφέα, τον Βάκχο, τον Διόνυσο. Τότε ίσως να μπορεί να κλείσει ένας κύκλος της Ιστορίας με πολύ άδικα χυμένο αίμα, αλλά και με περίσσια αποθέματα ελληνικής ψυχής για συμφιλίωση των λαών.

Πρέπει πριν απ' όλα να συζητήσουμε χωρίς αποσιωπητικά το πλαίσιο της συνύπαρξης και ένταξης του πολύχρωμου φάσματος πληθυσμών και ομάδων.

Όσο αυτονόητο είναι ότι η κυρίαρχη πλειοψηφία δεν καταπιέζει και δεν εκμεταλλεύεται τις μειοψηφίες, άλλο τόσο σαφές πρέπει να καταστεί ότι η συμβίωση βασίζεται σε δικαιώματα και υποχρεώσεις που απορρέουν από το ελληνικό Σύνταγμα, τους νόμους και την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.

Σ' αυτό το σταυροδρόμι λαών, θρησκειών και πολιτισμών η Ελλάδα παίζει το μεγάλο της σύγχρονο στοίχημα με την ιστορία. Πρέπει όμως να γίνουμε πολλοί και ισχυροί. Πρέπει να νοιώθουμε ασφαλείς και υπερήφανοι. Πρέπει να διδαχθούμε και να διδάξουμε τους κανόνες της συνύπαρξης, σε πείσμα των βάρβαρων προκλήσεων και των ανιστόρητων επιδιώξεων.

Η Θράκη μαζί με τις υπόλοιπες Ελληνικές πατρίδες είναι μάρτυρας ενός πολιτισμού διαχρονικού και οικουμενικού που πάνω από 3000 χρόνια μυεί ποικιλότροπα τον ανθρώπινο πολιτισμό. Συγκεκριμένα, η σημερινή ελληνική Θράκη καθώς και η ευρύτερη περιοχή της Θράκης ιστορικά έχουν αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα του διαχρονικού Ελληνισμού, σε όλες τις ιστορικές του φάσεις και περιόδους. Σήμερα η ξεχασμένη Θράκη επανέρχεται στο προσκήνιο.

Η ανάπτυξη της Θράκης συνιστά υπόθεση εθνικής προτεραιότητας. Όλοι και όλα συγκλίνουν σ' αυτήν τη διαπίστωση. Η αστάθεια του τοπικού χωρο-οικονομικού συστήματος, οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί έκαναν τη Θράκη να μοιάζει με απομονωμένη νησίδα, μ' ένα σύστημα ελάχιστα «ανοιχτό», με χαμηλή ψυχολογία του πληθυσμού, με ελλείπον ή απουσιάζον κράτος, με ρεύμα φυγής ανθρώπων και κεφαλαίων, χωρίς οξυγόνο αναζωογόνησης και χωρίς τόνωση της εμπιστοσύνης και των προοπτικών του πληθυσμού.

Η σχέση της εποχής με το παρελθόν είναι συνήθως αμφίσημη. Για τους νεωτεριστές συνιστά εμπόδιο και όριο. Για τους υπέρμαχους της εθνοτικής χειραφέτησης συνιστά τον πρωταρχικό παράγοντα απόκτησης ταυτότητας. ’λλοι αδιαφορούν και άλλοι χρησιμοποιούν το παρελθόν κατά βούληση.

Το παρόν μπορεί να 'ναι «το σημείο όπου μαζεύονται το παρελθόν και το μέλλον», αλλά δεν φαίνεται οι επιστήμονες (εθνολόγοι, ιστορικοί, ανθρωπολόγοι) να υιοθετούν «κοινή διανοητική περιπέτεια» στην ερμηνεία.

Για να γνωρίσεις όμως και να θαυμάσεις τη θρακιώτικη ψυχή, πρέπει προηγουμένως να γευτείς τη Θράκη, την κοιτίδα της Θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων (όπου ο Ορφέας, ο Διόνυσος, οι Βάκχοι και οι Σάτυροι λύτρωναν την ψυχή του πιστού με τα μυστήριά τους).

Πρέπει να περιηγηθείς τη βυζαντινή Θράκη, να προσκυνήσεις τη μαρτυρική Θράκη, την τραγική και ένδοξη Θράκη. Πρέπει να διδαχθείς από τη Θράκη που υπομένει και αντιστέκεται.

Πρέπει να διδαχθείς τους κανόνες της συνύπαρξης (μολονότι για πολλούς η λέξη «Θράκη» προέρχεται από το ρήμα «θρώσκω=χορεύω πολεμικό χορό», στην πολύπαθη αυτή περιοχή συμβιώνουν και επιβιώνουν ειρηνικά και δημιουργικά διαφορετικές θρησκείες νοοτροπίες, ήθη και έθιμα).

Πρέπει να διδαχθείς από τους αγώνες των ακριτών (που έμαθαν να ελευθερώνονται μόνοι τους χωρίς να προσμένουν από τους ξένους τη σωτηρία τους) και το ήθος των πολιτών (για τους οποίους η Πόλις προέχει του Οίκου).

Μάθημα 7ο : Θα πορευτούμε προς το μέλλον με ταυτότητα Έλληνα. Η Ελλάδα πάντοτε παρήγαγε πνεύμα κι όχι αίμα. Το να ζεις και να λειτουργείς ταυτόχρονα ως κοσμοπολίτης, ως Ευρωπαίος και ως Έλληνας συνιστά το στοίχημα αντοχής του Θρακιώτη.

Η πατρίδα ως έννοια και ως όρος δεν ταυτίζεται με το Κράτος. Ούτε με το Έθνος. Η πατρίδα συνιστά τη συναισθηματική, βιωμένη πλευρά της ιστορικής πορείας των λαών. Οι όποιες εκτροπές , σε πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό επίπεδο, δεν αλλοιώνουν τη στενή και μόνιμη σύνδεση του ανθρώπου-πολίτη με τα πρόσωπα και τα πράγματα που συγκροτούν την ταυτότητά του. Μολονότι ο Ελληνισμός αυτοπροσδιορίζεται (αλλά και ετεροπροσδιορίζεται) κάθε φορά που κινδυνεύει ως αυτοτελής οντότητα, δηλαδή διέρχεται συνεχείς φάσεις αναπροσαρμογής της εθνικής ταυτότητας, τούτο δεν σημαίνει ότι ο Έλληνας αποκόπτεται από τις ρίζες του και την πατρώα γη.

Πριν τη δημιουργία εθνικού χώρου (ελληνικό κράτος) αλλά και μετά από την εθνική αυτή συγκρότηση, πολλές ελληνικές εστίες έμειναν έξω από τον εθνικό κορμό. Εστίες όπου οι Έλληνες ζούσαν επί αιώνες. Αυτές λοιπόν οι εστίες ήταν (και συναισθηματικά εξακολουθούν να είναι) οι πατρίδες τους, ανεξάρτητα του γεγονότος ότι οι ιστορικές συνθήκες του ξερίζωσαν ή τους κατέστησαν μειονότητες, πρόσφυγες, διωκόμενους. Θα μπορούσα μάλιστα να ισχυρισθώ ότι όσο οι μνήμες και η Ιστορία «ματώνουν» τόσο εντείνεται αυτή η ψυχική/πνευματική/πολιτισμική σχέση.

Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο χώρο («παγκόσμιο χωριό») η αναδρομή / ανάμνηση / θύμηση δεν έχει μόνο νοσταλγικό χαρακτήρα. Πολλές φορές εκφράζει έναν άλλο τρόπο ζωής, σ' ένα άλλο μέρος, με άλλους κανόνες. Αυτή η ευ-τοπία , αυτό το «αλλού» και το «αλλιώς» συγκροτούν τη «χαμένη πατρίδα» που αντικειμενικά δεν υπάρχει ή δεν είναι πλέον η ίδια ή δεν υπάρχουν περιθώρια επανόδου, αλλά που υποκειμενικά δεν παύει να είναι «ζωντανή».

Οι χαμένες πατρίδες δεν πρέπει να εκληφθούν ως χαμένη ιστορική πατρίδα ούτε ως ηττημένος ελληνισμός. Τίποτα δεν πάει χαμένο. Ο πολιτισμός, οι παραδόσεις, τα γράμματα, το πνεύμα και τα έργα των προγόνων ζουν έξω και πέρα από τις εδαφικές χαράξεις. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ενώ η αρχή της Ιστορίας χάνεται στο βάθος των αιώνων το τέλος της δεν είναι ακόμα γνωστό.

Αυτά είναι τα μαθήματα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ που δίνει η Θράκη. Ελεύθερη, δημοκρατική, φιλική, ανοικτή, πολυπολιτισμική αλλά με μνήμες Ελλάδας, που σημαίνει με ΠΑΙΔΕΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ που δεν αποδέχονται ν' αλλοιωθούν από το χρόνο, τους χρονομέτρες, τους χρονοδιακόπτες ή και τους όποιους κατασκευαστές δήθεν σύγχρονων αληθειών.

Καθηγητής Γιάννης Πανούσης
Πρώην Πρύτανης ΔΠΘ