Μία θεωρία, τρία υστερόγραφα

Εκτύπωση | Αποστολή | Μοιράσου

Άρθρο στην εφημερίδα "ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ", 12/11/2006

Η οριοθέτηση της σχολικής βίας προσκρούει σε διαφορετικές θεωρίες, αντιλήψεις και πρακτικές. Ο κάθε παράγοντας της σχολικής ζωής μπορεί να εκλάβει ως έκφραση/μορφή βίας κάθε αντικανονική, αντισυμβατική ακόμα και κάθε μη αναμενόμενη συμπεριφορά (από την απρεπή εμφάνιση μέχρι το ύφος, από τη χειρονομία μέχρι τον βανδαλισμό).

Η βία των λέξεων, των κινήσεων ή των πράξεων, η βία του ενός ή των πολλών, η βία της ενηλικίωσης ή της περιθωριοποίησης, του ρατσισμού ή της υπεροχής, η γοητεία της βίας, η διαλεκτική της βίας, οι χώροι της βίας, τα θύματα της βίας, οι ασκήσεις βίας και η ετικέτα της βίας δεν συνιστούν ενδημικό και επιδεινούμενο πρόβλημα αν εμείς δεν συμβάλουμε στην ανάπτυξη και κλιμάκωσή του.

Το σχολείο οφείλει, λοιπόν, αφενός να κατανοήσει κι αφετέρου να (μάθει να) διαχειρίζεται τις κρίσεις που προκαλούν η ανισότητα, η αδικία και η αμάθεια εντός και εκτός «των σχολικών τειχών».

Το σχολείο ως μέρος ή και πρόβλημα της γειτονιάς και το αντίστροφο, το σχολείο ως σπασμένος καθρέφτης διαλυμένων σχέσεων, αλλά και ο βαθμός ένταξης του σχολείου στην ευρύτερη κοινότητα, η παράδοση, η κουλτούρα στην τήρηση κανόνων του περιβάλλοντος επηρεάζουν πολύ τα τεκταινόμενα εντός των αιθουσών. Κουλτούρες του δρόμου, αντι-κουλτούρες και υπο-κουλτούρες συναντιούνται μέσα στη σχολική τάξη. Ολοι τραβάνε τις εν-τάσεις τους στα άκρα καθώς συγκρούονται με τη βία των «ιδανικών».

Η κρίση νομιμοποίησης του σχολείου καταλήγει σε διάφορα επεισόδια εκπαιδευτικής κρίσης (με ρήξεις ή βίαιες συμπεριφορές) που αναδεικνύουν τις δυσκολίες κοινωνικοποίησης ή ενσωμάτωσης των μαθητών.

Η βία στο σχολείο εμπεριέχει στοιχεία εξουσίας / πειθαναγκασμού, βαθιά ριζωμένης αντίφασης / αντίθεσης / σύγκρουσης αλλά και ανομίας. Η επιθετικότητα εντάσσεται σε μια «κυκλική αιτιώδη σχέση» (όπου το αποτέλεσμα δρα και ως αιτία), η οποία συχνά μετουσιώνεται σε «διάσπαρτη αιτιότητα» - επεκτείνεται, δηλαδή, σε όλα τα στοιχεία του συστήματος. Γι' αυτό δεν αρκεί η παρέμβαση σε έναν παράγοντα της έντασης, αλλά χρειάζεται πολλαπλή δράση για επαναφορά σε ισορροπία του συνόλου των παραγόντων.

Στη συνείδηση των βιαιοπραγούντων υπάρχουν και λειτουργούν διαφορετικές αναπαραστάσεις που σχετίζονται με το status καθενός χωρίς να είναι αμελητέος και ο ρόλος των αλληλεπιδράσεων.

Η σχολική βία, ως «βία που επερωτά» μέσω δικών της κωδίκων επικοινωνίας, χρειάζεται μια απάντηση διαύγειας, δεκτικότητας και διαθεσιμότητας. Στο σημείο αυτό το σχολείο και ο δάσκαλος οφείλουν να παρέμβουν διορθωτικά και ενδυναμωτικά και όχι να δώσουν στην κατάσταση αυτή τον μη-αναστρέψιμο χαρακτήρα μιας κακής μοίρας. Το κρίσιμο σταυροδρόμι ανάμεσα σε μια επιθετικότητα φόβου και μια εγκληματικότητα οργής εντοπίζεται εκεί: στη διαδικασία εκ-τοπισμού του παιδιού από την ομάδα των ομοίων του.

Υποβαθμισμένη ζωή, υποβαθμισμένο σχολείο, υποβαθμισμένα όνειρα, κοινωνικός αποκλεισμός, ανασφαλής ζωτικός χώρος επιβίωσης, πανοπτική κοινωνία γενικής και ειδικής παρακολούθησης, όλα αυτά και όλοι αυτοί τούς κρύβουν τον ήλιο του μέλλοντός τους.

Και -ως γνωστόν- χωρίς φως (ή προσδοκία φωτός) χάνει την αξία του οποιοσδήποτε αγώνας (στην τάξη ή και στη ζωή).

ΥΓ. 1: Για τους νέους που (νομίζουν ότι) παίζουν ακίνδυνα

Η βιντεοσκόπηση βίαιων ερωτικών πράξεων από τους ίδιους/για τους ίδιους τους νέους δεν μπορεί ν' αποδοθεί σε μια γενικευμένη ψυχική ανωμαλία γενετήσιων ενστίκτων. Πιστεύω ότι εκφράζει μια επικίνδυνη επέκταση ενός κοινωνικοπολιτισμικού παιχνιδιού με τα γνωστά ζεύγη: άντρας/γυναίκα, δυνατός/αδύναμος, κάτοχος της εξουσίας/αντικείμενο της εξουσίας.

Αυτές, όμως, οι πρακτικές διαβρώνουν (αν δεν σκοτώνουν) τα αισθήματα, τη συμβίωση, την επικοινωνία, τις διαπροσωπικές σχέσεις.

ΥΓ. 2: Για τα κανάλια που εν γνώσει τους παίζουν επικίνδυνα

Ακόμα κι ένα αρνητικό και ακραίο φαινόμενο πρέπει οι θεσμοί, τα media, η κοινωνία να το χειρίζονται με ευαισθησία. Διότι αν προσθέσουμε αρνητικές (κίτρινες ή ροζ) εικόνες στις ήδη επιβαρημένες καταστάσεις, δεν υπάρχει πιθανότητα να προκύψει κάτι θετικό. Ορθώς παρενέβη το ΕΣΡ αλλά το όλο ζήτημα -μια και φτάνουμε σε λίγο στον πάτο του βαρελιού- χρήζει ευρύτερης συζήτησης δεοντολογικού και κανονιστικού περιεχομένου. Αν αυτό δεν γίνει σύντομα και σοβαρά, τότε θα γινόμαστε καθημερινά θεατές τηλεοπτικών θανατικών εκτελέσεων στις οποίες ο δράστης, το θύμα, ο δικαστής και ο δήμιος δεν θα 'χουν διακριτούς ρόλους.

ΥΓ. 3: Για τις τοπικές κοινωνίες που το παίζουν «καθαρές»

Δεν πιστεύω ότι στη χώρα μας υπάρχει έκδηλη και έντονη κοινωνική ξενοφοβία. Περισσότερο αμυντική και φοβική διάθεση και στάση έχουν αυτοί που αναζητούν εξιλαστήρια θύματα των όποιων δεινών τους, παρά ιδεολογικό ρατσισμό. Αν απαλλαγούμε από τις ανασφάλειές μας, τότε θ' αξιολογήσουμε με θετικότερο τρόπο τον όποιον «άλλο».

Η τοπική κοινωνία (γονείς, δάσκαλοι και άλλοι) πρέπει επίσης να μην (αυτο), παγιδεύεται στη βάση τού ποιος είναι ο δράστης, ποιο είναι το θύμα. Το έγκλημα πρέπει να εξιχνιάζεται και οι ευθύνες πρέπει να καταλογίζονται ανεξάρτητα από τις ιδιότητες των αναμιγνυομένων προσώπων. Αυτό θα πει δικαιοσύνη. Ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να χαρακτηριστεί ρατσισμός, αυτοδικία, νόμος του Λιντς, ένοχα μυστικά, αλλά δικαιοσύνη δεν είναι. Και χωρίς δικαιοσύνη, δύσκολα μένει ενωμένη μια κοινωνία.