Καθηγητής Γιάννης Πανούσης






Ενεργοποιήστε την Javascript για να συνεχίσετε!

Ψυχικά ευρύχωρες ή θεσμικά στενόχωρες φυλακές;



Άρθρο στην εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ", 01/11/2010

 

Μέσα σε μια βάρβαρη σιωπή η μοναδική ανταπόκριση
Θ. Κωσταβάρας, Μουσική μέσα στη νύχτα


Η φυλακή είναι μια λειτουργική μηχανή που συγκροτείται από επιμέρους "εξαρτήματα", καθένα από τα οποία παίζει τον δικό του ρόλο. Ακόμα δηλαδή κι αν οι συνθήκες διαβίωσης (από άποψη χώρων) ήταν άριστες, αυτό δεν θα σήμαινε ότι και το σωφρονιστικό σύστημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί "άριστον".

Το θέμα του χώρου της δημόσιας ασφάλειας ως ενιαίου αναπόσπαστου τμήματος του κρατικού μονοπωλιακού καταναγκασμού επηρεάζει τους συντάκτες κάθε Εσωτερικού Κανονισμού Φυλακών.

Πώς όμως συμβιβάζεται (ή έστω συνδυάζεται) η αναχρονιστική αυτή αντίληψη με τις διακηρύξεις περί σωφρονισμού και κοινωνικής επανένταξης;

Ο κοινωνικός έλεγχος στις φυλακές καθίσταται προ-δραστικός, αντι-δραστικός, αλλά σε καμία περίπτωση δεν καλλιεργεί θετικές "δι-αντι-δράσεις" ή "επι-δράσεις". Η διεύρυνση του ποινικού ελέγχου εγκιβωτίζει την πειθαρχία στην (αν)ασφάλεια και καταργεί τον (όποιο) ζωτικό χώρο επιβίωσης του κρατούμενου (σε συνθήκες ανθρώπου και όχι θηρίου).

Όταν οι κανονισμοί ρυθμίζουν κάθε στοιχείο της προσωπικότητας και της ζωής των κρατουμένων, όταν μια συμπεριφορά που εν ελευθερία θεωρείται κανονική "ποινικοποιείται" εάν αφορά έγκλειστους, όταν η διακριτική ευχέρεια της σωφρονιστικής διοίκησης είναι ευρύτερη του αναγκαίου, τότε το νομοθετικό πλέγμα συνιστά ένα νέο εργαλείο καταπίεσης κι όχι έναν μηχανισμό προστασίας των δικαιωμάτων.

Αν ο όρος "επίβλεψη" (surveillance) περιλαμβάνει την αστυνόμευση, την κατασκόπευση και την παραβίαση όλων των προσωπικών δεδομένων με βάση τις νέες τεχνολογίες κι αν η over surveillance καταλήγει σ' ένα υπερ-πανοπτικόν που καταργεί κάθε πτυχή του ιδιωτικού βίου, τότε η ασφάλεια των φυλακών κατισχύει του σεβασμού ζωής και αξιοπρέπειας των κρατουμένων και αναγορεύεται σ' ένα σύστημα κυριαρχίας επί του σώματος και της ψυχής τους.

Οι κανονισμοί των καταστημάτων κράτησης οφείλουν να οργανώσουν τις ζωτικές λειτουργίες των έγκλειστων ανθρώπων και όχι να αποκόψουν το εγώ από τον (έστω εντός ορίων) χώρο ούτε να δημιουργήσουν έναν homo carcerus πλήρως διαφοροποιημένο ως προς τις συνήθειες και πλήρως αλλοτριωμένο ως προς τις σχέσεις σε σύγκριση με τον ελεύθερο άνθρωπο.

Δίχως ζωτικό πεδίο δράσης δεν νοείται χώρος, άρα οι όποιες minimal αρχιτεκτονικές αντιλήψεις περί των απολύτως αναγκαίων και ελάχιστων πρέπει να συνεκτιμά ότι: α) οι κρατούμενοι μοιράζονται χώρο και χρόνο με συγκρατούμενούς τους στη βάση της κοινής ζωής και β) οι ηθικές ελευθερίες σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται από τη συσχέτιση ασφάλειας χώρου και ψυχολογικής ισορροπίας κρατούμενου, δηλαδή από την αίσθηση κοινότητας.

Δεν είναι νοητό στον 21ο αιώνα να προβάλλουμε ως μοναδικό μοντέλο τις υπερ-φυλακές για υπερ-εγκληματίες που έχουν συλληφθεί (και κρατούνται) από υπερ-συστήματα ασφάλειας.

Μολονότι πολλοί δεν κάνουν πλέον αναφορά σε δικαιώματα, αλλά σε νόμιμες προσδοκίες των κρατουμένων, θεωρώ ότι σε μια δημοκρατία ούτε νοούνται περιορισμοί δικαιωμάτων που συνδέονται με την εσωτερική τάξη του καταστήματος (και επιβάλλονται με καταναγκασμό), ούτε είναι δυνατή η άσκηση δικαιωμάτων χωρίς ελευθερία κίνησης εντός του φυλακισμένου χώρου.

Ως εχθροί της συναίνεσης και ως νέοι εσωτερικοί εχθροί του συστήματος, οι έγκλειστοι δεν πρέπει να τιμωρούνται διπλά και τριπλά: γι' αυτό που έκαναν, γι' αυτό που είναι και γι' αυτό που συμβολίζουν. Ούτε πρέπει να στιγματιστούν και να αχρηστευθούν ώστε να μην ελπίζουν πλέον σε επάνοδο στην κοινωνία. Αυτό ας το συνειδητοποιήσει η πολιτεία, η κοινωνία και οι πάσης φύσεως politically correct διανοούμενοι και επιστήμονες.