Η διαφάνεια ως εφεύρημα

Εκτύπωση | Αποστολή | Μοιράσου

Άρθρο στην εφημερίδα "ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ", 03/07/2008

Δομική (αντικειμενική) ή συμβολική (υποκειμενική) η διαφθορά καταλύει τις έννοιες της διαφάνειας, της εντιμότητας, της δικαιοσύνης και εντέλει της λαϊκής κυριαρχίας. Γι' αυτό είναι αναγκαία η ταυτόχρονη δράση της νομικής καταστολής και της κοινωνικής πρόληψης (μέρος της οποίας αποτελεί η ακύρωση της οικονομικής και πολιτικής συμπαιγνίας της ελίτ).

Ακόμα κι αν αντιμετωπίσουμε την εθνική διαφθορά ως οικογενειακή υπόθεση, πρέπει να πεισθεί πολύ η πολιτική ηγεσία για να τιμωρήσει ένα τμήμα της που διεφθάρη. Η μάχη κατά της διαφθοράς γίνεται συχνά πολιτική ή κομματική σημαία, αλλά συχνότερα καταλήγει σε απλή και εφήμερη θυσία ορισμένων αποδιοπομπαίων, των οποίων τα κεφάλια ζητάει έντονα η κοινωνία ή τα ΜΜΕ.

Ως αντίδοτα έχουν κατά καιρούς προταθεί η δομημένη πολιτική συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων, η διοικητική μεταρρύθμιση, ή η αποτελεσματική δράση ελεγκτικών θεσμών. Το πώς όμως, εξαρτάται από το γιατί, δηλαδή από το αν η πολιτική βούληση κάθαρσης είναι πραγματική, σχεδιασμένη και σταθερή, αν δηλαδή υπερβαίνει τον κίνδυνο της απονομιμοποίησης της εξουσίας. Κι αυτό για δύο κυρίως λόγους:

α) Οι ιεροκήρυκες της ηθικής (κάθε μορφής αδιάφθοροι) είναι εξίσου επικίνδυνοι με τους διεφθαρμένους, καθώς ιστορικοί συμψηφισμοί και ιστορικά λάθη καλούνται να κλείσουν αμφισβητήσεις και πληγές προσώπων και θεσμών, αφήνοντας όμως ανοιχτή την πόρτα στους επικυρίαρχους του παιχνιδιού (οι οποίοι και ορίζουν τους χειριστές της αποκάθαρσης).

β) Ο αδιάφθορος εκκαθαριστής που επικαλείται την ηθική είναι και αυτός εξίσου δίκοπος, αφού πέραν της πολιτικής εκμετάλλευσης οδηγεί σε μια αμφισβήτηση και αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών.

Η πολιτική διακυβέρνηση και τα media καθιστούν σήμερα τη διαφθορά περισσότερο ορατή. Στόχος τους όμως δεν είναι να εξαλείψουν το φαινόμενο, αλλά να το μειώσουν. Εκτιμάται ότι το γρήγορο χρήμα και η δωροδοκία κάνουν το οικονομικό σύστημα να λειτουργεί χωρίς να επιδρούν καταλυτικά στην κοινωνική συνοχή. Πιστεύουν ότι η διαφθορά θα μειώνεται κλιμακωτά σε συνάρτηση με τις μεταρρυθμίσεις και ότι δεν μπορεί να εκριζωθεί διά μιας. Αυτή η αντίληψη προϋποθέτει ορισμένα στάδια, όπως κυβερνητικά προγράμματα που αυξάνουν τη διαφάνεια, αυτορρυθμιζόμενοι κανονισμοί στον ιδιωτικό τομέα και διαμόρφωση κοινής γνώμης αρνητικής προς τη διαφθορά.

Η διαφάνεια όπως άλλωστε και η διαφθορά στερούνται σαφούς εννοιολογικού περιεχομένου και γι' αυτό επενδύονται με μύθους, οι οποίοι όμως είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι για τη νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος και την ενίσχυση της δημοκρατικής αρχής. Στην κυνική πραγματικότητα της διαπλοκής είναι ένα σοβαρό αντίβαρο ή έστω και μυθική αξία της διαφάνειας. Γι' αυτό άλλωστε και η πορεία των εννοιών αυτών (διαφθορά, διαπλοκή, διαφάνεια) είναι παράλληλη.

Στον άτυπο, υπόγειο, μυστικό δρόμο της διαφθοράς/διαπλοκής μόνο με την ορατότητα του δημοκρατικού ελέγχου μπορούμε να απαντήσουμε.