Γεννιέται κανείς εγκληματίας;

Εκτύπωση | Αποστολή | Μοιράσου

Περιοδικό "Το Παιδί μου και Εγώ" | Ιούνιος 2007

Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Τόνι Μπλερ πριν από λίγο καιρό ανακοίνωσε ότι θα καταπολεμήσει την εγκληματικότητα με συνεχή επιτήρηση των «προβληματικών παιδιών» και με τη λήψη ακόμη περισσότερων δειγμάτων DNA από την αστυνομία! Γίνεται κανείς άραγε εγκληματίας από την κούνια; θα πρέπει να έχουμε αστυνομικούς στους παιδικούς σταθμούς; Τι μπορεί να μας αποκαλύψει και τι όχι το DNA μας;

Ζητήσαμε από το γνωστό καθηγητή Εγκληματολογίας στο τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γιάννη Πανούση να μας καταθέσει την άποψη του.

1. Είναι γνωστό ότι ο συναισθηματικός χαρακτήρας θεμελιώνεται στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου και οι οποιεσδήποτε μεταγενέστερες επιδράσεις έχουν απλά διορθωτική παρέμβαση. ΣΤΟ παρελθόν, αυτό οδήγησε στη διατύπωση της θεωρίας του «εκ γενετής εγκληματία». Αργότερα, όμως, έγινε κοινά αποδεκτό πως το βιο-ψυχολογικό στοιχείο δεν αρκεί για να ερμηνεύσει το «έγκλημα». Το περιβάλλον, άμεσο ή ευρύτερα κοινωνικό, είναι συνυπεύθυνο για την προσαρμογή ή όχι του ατόμου. Το παιδί αποκτά συνείδηση του εαυτού του μέσα από τις αντανακλάσεις του περιβάλλοντος. Αγωνιώντας για το προσωπικό στίγμα του, άλλοτε κερδίζει την αγάπη (μέσα από την κοινωνική συμπεριφορά) και άλλοτε τραβάει την προσοχή προκαλώντας ή επιζητώντας την τιμωρία (για να κάνει έτσι αισθητή την παρουσία του).

Το πέρασμα στην αντικοινωνική πράξη αποτελεί πολλές φορές για το παιδί μια πρόκληση που στοχεύει στην αναγνώριση -από τους τρίτους- της ύπαρξήςτου. 0 παραβάτης (=παιδί) μη έχοντας ακόμα πλήρη συνείδηση του «καλού» και του «κακού» υιοθετεί μια προσωπική «κοινωνική συμπεριφορά» χωρίς να μπορεί να ελέγξει την ηθική της βάση. 0 εγωκεντρισμός ή ο ναρκισσισμός της ηλικίας αποτρέπουν κάθε προσφυγή σε ηθικές αναστολές. Η επιθυμία αποκτά απόλυτη κυριαρχία και η αυτοκριτική είναι αδύνατη. Βέβαια, η διαδικασία διαμόρφωσης μιας προσωπικότητας δεν είναι γραμμική και ανώδυνη. Παράγοντες πολύμορφοι επηρεάζουν την εξέλιξη του ανθρώπου προς μια κοινωνικά προσαρμοσμένη ή διαφοροποιημένη συμπεριφορά.

2. Το παιδί «κολυμπά» μέσα στο άμεσο περιβάλλον του και παίρνει τα «χρώματα» του περιβάλλοντος αυτού. Ενεργητικά, επιθετικά, παθητικά, τρυφερά, ανασφαλή, απογοητευμένα, ακόμα και ψυχικά «ερειπωμένα» παιδιά συναντάμε καθημερινά γύρω μας χωρίς να συνδέουμε αναγκαστικά τις ιδιότητες αυτές με το έγκλημα. Αποδίδουμε τη βίαιη συμπεριφορά τους στην τηλεόραση, στα όπλα, στην ανομία. Kt όμως, η βίωση της απόρριψης, της συναισθηματικής εγκατάλειψης, η φυγή από το σχολικό περιβάλλον, η κοινωνική απομόνωση συνιστούν το πραγματικό ατομικό υπόστρωμα για την παραβατική συμπεριφορά.

3. Από μόνη της η προδιάθεση δεν οδηγεί αυτόματα και αναπόφευκτα στο έγκλημα. Ένα άτομο αρνητικά προδιατεθειμένο μπορεί να μη διαπράξει έγκλημα αν ο περίγυρος του έχει μια θετική επίδραση σε αυτό. Η κοινωνική πρόληψητης αντικοινωνικής συμπεριφοράς παίζει εδώ αποφασιστικό ρόλο. Ξαναγεννιέται το παλιό δίλημμα: «Οι βιολογικές ή οι κοινωνικές δομές προ καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά;» Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι το γενετικό υλικό απο καλύπτει το εγκληματικό δυναμικό. Οι εγκληματίες γεννιούνται βίαιοι και επιθετικοί και δεν έχουν δυνατότητα επιλογής (ούτε συνείδηση ή αίσθηση ενοχής).

Οι βιολογικές θεωρίες βγήκαν από το χρονοντούλαπο της εγκληματολογίας και επανέρχονται δριμύτερες. Τους γενετικά βεβαρημένους κακοποιούς ή τους «γιατρεύουμε» ή τους εξαφανίζουμε από την κοινωνία. Αυτός ο αφοριστικός λόγος μας δείχνει ένα μονόδρομο: Οι «κακοί» ή όσοι απεικονίζουν το κακό πρέπει να εκτελεστούν. To DNA εμφανίζεται ως απόλυτη απόδειξη. 0 αλάθητος μάρτυρας.

4. Η φυσική (βιολογική) και ψυχική διαφοροποίηση του εγκληματία από τους «κανονικούς ανθρώπους» μπορεί να παρασύρει σε ρατσιστικές και σεξιστικές αναφορές. Υπάρχουν λοιπόν άνθρωποι μοιραία προδιατεθειμένοι να διαπράξουν εγκλήματα; Εγκληματικό γονίδιο, προγραμματισμένη ορμόνη, βιολογικές ρίζες της βίας. Τι όμως ακριβώς κληρονομείται; Η εγγραφή του Καλού και του Κακού στο DNA μας;

5. Όλες οι ιδιότητες ενός ατόμου εμπίπτουν σε δύο κύριες κατηγορίες: το άτομο ως ένας οργανισμός και το άτομο ως προσωπικότητα. Συγχρόνως, η προσωπικότητα έχει δύο όψεις, δύο υποδομές: την ψυχολογική, που καθορίζει την ατομικότητα της, και την κοινωνική, που καθορίζεται από τους κοινωνικούς της ρόλους και εμπειρίες. Ο άνθρωπος «κοινωνικοποιείται» από τη στιγμή της γέννησης του. Η γενετική έδειξε ότι στη θέση της προηγούμενης φόρμουλας «κληρονομικότητα ή περιβάλλον» πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη φόρμουλα «κληρονομικότητα και περιβάλλον». Ο φόβος που συνδέεται με το πρόσωπο του εγκληματία συχνά οδηγεί τους εγκληματολόγους σε μια επικίνδυνη σύγχυση ανάμεσα στην προδιάθεση του εγκληματία για πέρασμα στην πράξη και στην προδιάθεση του κοινού να «αναγνωρίσει» σε κάποιο έγκλημα έναν «ιδιόμορφο εγκληματία».

6. Στο όνομα της ελευθερίας και της ποιότητας ζωής των αυριανών ανθρώπων αναμειγνύουμε επικίνδυνα κατάλοιπα μαγείας, ευγονικές τυραννίες και επιστημονικές αλχημείες. Ο «γονιδιακός άνθρωπος», ως προϊόντης επιστήμης και όχι της ιστορίας, θα έχει έναν «προγραμματισμό» που θα υπερβαίνει την κοινωνική συνείδηση και θα διαμορφώνει συνθήκες άλλης μορφής ρατσισμού, ενός χυδαίου «γενετικού» ρατσισμού. Η «ευγονική του καλού», η δημοκρατία των τέλειων όντων, η ιατρική και μηχανική αναπαραγωγή του ανθρώπου, η κατάργηση του ιδιωτικού χώρου, η προκρούστεια λογική του ανθρώπου-πρότυπο (που παραγγέλνουμε κατά βούληση και με το κομμάτι) δεν αποτελούν όνειρο αλλά εφιάλτη.

7. Το πέρασμα από «τα παιδιά σε κίνδυνο» στα «επικίνδυνα παιδιά» κι από την κοινωνική πρόληψη στο Minority Report είναι εύκολο. Ένα βήμα μας μένει πριν θυσιάσουμε τον ’νθρωπο στο γονιδίωμα του ανθρώπου.