Καθηγητής Γιάννης Πανούσης






Ενεργοποιήστε την Javascript για να συνεχίσετε!

Εποπτευόμενη ελευθερία και όχι εγκλεισμός



Συνέντευξηστην εφημερίδα ΑΥΓΗ, 14/11/2009 
Συνέντευξη στην Καλυβιώτη Μαρία 

Κύκλος διαβουλεύσεων και συζητήσεων έχει ανοίξει σε επίπεδο Ε.Ε. σχετικά με τα εναλλακτικά μέτρα σωφρονισμού ανηλίκων παραβατών, με στόχο την ουσιαστική κοινωνική επανένταξη. Στην Ελλάδα πλήθος φορέων έχουν αναδείξει το ζήτημα και η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων βρίσκεται στη δεύτερη φάση της καμπάνιας της για την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων.

Η Αυγή συνεχίζοντας τον θεματικό κύκλο για το ζήτημα της κράτησης ανηλίκων, μίλησε με τον εγκληματολόγο - καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννη Πανούση, ο οποίος τόνισε ότι “σε καμία περίπτωση η φυλάκιση δεν ευνοεί την (όποια) κοινωνική επανένταξη”, ενώ προτείνει ως λύση τα Κέντρα / Μονάδες Μέριμνας και την εποπτευόμενη ελευθερία σε αντιδιαστολή με τον εγκλεισμό.

* Παρατηρείται ότι στην Ελλάδα 8 στους 10 κρατούμενους που αποφυλακίζονται από τις φυλακές ανηλίκων επιστρέφουν στις φυλακές ενηλίκων. Πού εντοπίζετε το πρόβλημα με τις φυλακές ανηλίκων;

Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται αποκλειστικά στις φυλακές ανηλίκων αλλά και στις συνθήκες ζωής των ιδίων. Αν π.χ. οι αιτίες που οδήγησαν έναν νέο στο έγκλημα συνεχίζουν να υπάρχουν και μετά την αποφυλάκισή του, ακόμη κι αν οι φυλακές ήσαν “ιδανικές” πάλι η υποτροπή θα ήταν υψηλή. Κρίσιμος αρνητικός παράγοντας στην υποτροπή αποτελεί και η δική μας -όλων μας- επιφυλακτική και καχύποπτη “υποδοχή” που επιφυλάσσουμε στον απολυθέντα που δεν επιτρέπει την ομαλή κοινωνική επανένταξη. Με τα παραπάνω δεν απαλλάσσω τη φυλακή και εν γένει το σωφρονιστικό σύστημα από τις ευθύνες τους, αλλά δεν πρέπει και οι υπόλοιποι (θεσμοί, οικογένεια, τοπική κοινωνία) να παίζουμε τους Πόντιους Πιλάτους.

* Ποια τα εναλλακτικά μέτρα σωφρονισμού, όπως ορίζονται από τον ισχύοντα σωφρονιστικό κώδικα για τους ανηλίκους;

Ο Ποινικός Κώδικας (άρθρα 121, όπως τροποποιήθηκαν με τον Ν. 3189/03) προβλέπει δώδεκα (12) αναμορφωτικά μέτρα και τέσσερα (4) θεραπευτικά μέτρα. Ο ποινικός σωφρονισμός (σε ειδικά καταστήματα κράτησης προβλέπεται σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το 13ο έτος της ηλικίας τους και έχουν τελέσει ιδιαίτερα σοβαρό έγκλημα). Για τα πλημμελήματα έχει συνεπώς ο δικαστής πολλές εναλλακτικές δυνατότητες για ν' αποφύγει τον εγκλεισμό.

Ακόμη όμως κι αν ο ανήλικος εγκλεισθεί σε φυλακή (αφού εν τω μεταξύ συμπληρώσει το 18ο έτος), ο Σωφρονιστικός Κώδικας διαθέτει θεσμούς (Κέντρα Ημιελεύθερης Διαβίωσης, Τμηματική Έκτιση Ποινών, Αγροτικές φυλακές, κοινωφελής εργασία) ώστε να μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες.

* Δεδομένων των προαναφερθέντων, δικαιολογείται η φυλάκιση παιδιών που κατηγορούνται για διοικητικούς και όχι ποινικούς λόγους, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στις περιπτώσεις ανηλίκων προσφύγων και μεταναστών, που έχουν εισέλθει στην Ελλάδα με μη νόμιμο τρόπο;

Αυτό το μέτρο (ασφάλειας, κράτησης, φυλάκισης) πρέπει να πάψει να ισχύει. Η επαναπροώθηση δεν δικαιολογεί φυλάκιση, η δε παράνομη είσοδος δεν δικαιολογεί συμφυρμό των ανηλίκων με “πιστοποιημένους” εγκληματίες. Στη μεν πρώτη περίπτωση πρέπει να υπάρχουν Στέγες Διαμονής (έστω και επιτηρούμενες), ενώ στη δεύτερη πρέπει επιτέλους να ιδρυθούν οι Μονάδες Φιλοξενίας / Μέριμνας Νέων (το σχετικό νομοσχέδιο εκκρεμεί από το 1984!).

* Εφόσον η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καθώς και ο σωφρονιστικός κώδικας για τους ανήλικους στην Ελλάδα, ορίζουν ότι η φυλάκιση δεν μπορεί παρά να αποτελεί το έσχατο μέτρο σωφρονισμού, δικαιολογείται η φυλάκιση παιδιών που κατηγορούνται με βάση τον νόμο για τα ναρκωτικά;

Το βρίσκω παράλογο και απίθανο ένας νέος 14-15 χρόνω να είναι έμπορος ναρκωτικών. Στη χειρότερη περίπτωση θα είναι βαποράκι και στην καλύτερη απλός χρήστης. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η φυλάκιση ούτε δικαιολογείται ούτε συμβάλλει στη διαχείριση του φαινομένου ή τη θεραπεία του χρήστη. Τα θεραπευτικά προγράμματα του ΟΚΑΝΑ ή του ΚΕΘΕΑ συνιστούν προσφορότερη λύση.

* Τελικά, σε ποιες περιπτώσεις, βάσει του ισχύοντος κώδικα, δικαιολογείται η φυλάκιση ανηλίκων;

Κατά τη γνώμη μου στη βαριά εγκληματικότητα (ανθρωποκτονία, βιασμός, ληστεία, κλοπές διακεκριμένες, συμμετοχή σε εγκληματικές οργανώσεις). Για όλα τα υπόλοιπα πρέπει να απαγορεύεται ο εγκλεισμός. Στις περιπτώσεις αυτές η σοβαρότητα του εγκλήματος, η προσωπικότητα του δράστη (άρθρο 79 Π.Κ.) και “η συγκράτηση από την τέλεση νέων αξιόποινων πράξεων” (άρθρο 127 ΠΚ) δικαιολογεί τον ποινικό σωφρονισμό.

* Όσον αφορά την παραβατικότητα των ανηλίκων, θεωρείτε ότι η φυλάκισή τους μπορεί να επιτελέσει σωφρονιστικό μέτρο και να οδηγήσει στην κοινωνική τους επανένταξη;

Σε καμία περίπτωση η φυλάκιση δεν ευνοεί την (όποια) κοινωνική επανένταξη. Η ισορροπία ανάμεσα στον ηθικό πανικό της κοινής γνώμης (δικαιολογημένο ή κατασκευασμένο) και η δεύτερη ευκαιρία στον ανήλικο δεν μπορεί να επιτευχθεί να γίνει μέσω εγκλεισμού αλλά μέσω μέτρων εποπτευόμενης ελευθερίας.

* Σε επίπεδο Ε.Ε. έχει ξεκινήσει ένας κύκλος συζητήσεων σχετικά με την ίδρυση κέντρων με ανοιχτές δομές, με στόχο τον σωφρονισμό των ανηλίκων παραβατών. Ποια η κριτική σας σε αυτού του τύπου τις δομές;

Θα απέφευγα τον όρο “σωφρονισμός” και θα πρότεινα τα Κέντρα / Μονάδες Μέριμνας να υπάγονται στο υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και όχι στο (έτσι κι αλλιώς) κατασταλτικό υπουργείο Δικαιοσύνης.

* Η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων έχει ξεκινήσει τη δεύτερη φάση της καμπάνιας για την “κατάργηση των φυλακών ανηλίκων”. Εσείς πώς τοποθετείστε σε σχέση με αυτό το αίτημα;

Θεωρώ χρήσιμη και αναγκαία αυτήν την πρωτοβουλία. Πιστεύω όμως ότι πρέπει προηγουμένως να οργανωθεί ένα συνέδριο όπου να παραουσιαστούν όλοι οι “μύθοι” για τη νεανική εγκληματικότητα, να υπογραμμιστούν οι περιπτώσεις των ανηλίκων - θύματα, να εκτεθούν οι ευρωπαϊκές και διεθνείς εμπειρίες και να γίνουν προτάσεις με βάση την ελληνική πραγματικότητα.

Θέλω να ελπίζω ότι ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης, συνεπικουρούμενος από έγκριτους νομικούς της Νομικής Θεσ/κης, θα αντιμετωπίσει με ανοιχτό μυαλό το τρίπτυχο:

- Αναμόρφωση και όχι παραμόρφωση.

- Θεραπεία και όχι στιγματιστικό περιθώριο.

- Εποπτευόμενη ελευθερία και όχι εγκλεισμός.