Η ελληνικότητα: ουσία ή περι-ουσία;

Εκτύπωση | Αποστολή | Μοιράσου

Άρθρο στο περιοδικό "MONTHLY REVIEW", Φεβρουάριος 2009

Τόσο άλλαξε ο κόσμος
που δεν ξέρουμε αν εμείς οι Έλληνες είμαστε ζωντανοί.
Παλλάδας

1.
Από το 1821 μέχρι σήμερα ο Ελληνισμός βιώνει διαδοχικές κρίσεις ταυτότητας, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτισμικό επίπεδο. Ή, καλύτερα, διέρχεται συνεχείς φάσεις αναπροσαρμογής της εθνικής ταυτότητας, καθώς ο ελληνισμός αυτο- και ετερο-προσδιορίζεται κάθε φορά που κινδυνεύει ως αυτοτελής οντότητα.

Έτσι, μετά την περίοδο δημιουργίας του ελληνικού κράτους, στην οποία πολλά προσέφεραν «των Ελλήνων οι κοινότητες», ήρθε η αποδιοργάνωση των παροικιών, η εχθρική στάση των ξένων ηγεμόνων προς τις αυτόνομες κοινότητες, η μετανάστευση, οι πόλεμοι, ο Εμφύλιος, η Δικτατορία, και διέρρηξαν τελείως το εθνοτικό και οικονομικό δίκτυο.

Η εγκατάλειψη -από το συνήθως αδιάφορο ελληνικό κράτος- του Ελληνισμού, η αποκοπή των ιμάντων επικοινωνίας με τον εθνικό κορμό, η ανυπαρξία δεσμών με τις αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες (απομεινάρι του με-τεμφυλιακού κλίματος), η αποξένωση (μεταξύ τους και με τις άλλες κοινωνίες), ο κίνδυνος της αφομοίωσης ή της ενσωμάτωσης, έρχονταν ως αρνητικές συνέπειες μιας μη-πολιτικής.

2.
Η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση -δηλαδή σε μιαν άλλη κοινότητα όπου η μία ή οι πολλές ταυτότητες του Ελληνισμού καλούνται πάλι να προσαρμοστούν, για να παίξουν καινούριους ρόλους σ'ένα σκηνικό που αλλάζει συνεχώς- θέτει νέες διαστάσεις, Η αυτογνωσία σε συνδυασμό με την εθνική μνήμη, δηλαδή η εθνογνωσία, δεν συνιστά πλέον βάση διαίρεσης και διάκρισης,

Η ιστορική εξιχνίαση και αναγνώριση των διακριτών στοιχείων του «εγώ» επιβάλλει το σεβασμό προς το διαφορετικό «εγώ» του άλλου, αντί την ύψωση τειχών.

’λλωστε «η Ελλάδα πάντα παρήγαγε πνεύμα και όχι αίμα» (Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ) άλλωστε μόνο στην ελληνική γλώσσα υπάρχει η λέξη «συνάνθρωπος».

Το να ζεις και να λειτουργείς ταυτόχρονα ως κοσμοπολίτης, ως Ευρωπαίος και ως Έλληνας, συνιστά το στοίχημα αντοχής του Ελλαδίτη αλλά και του απόδημου Έλληνα. Η τόνωση του πατροπαράδοτου κοσμοπολιτισμού με τον σύγχρονο οικουμενισμό αποτελεί το μέγα στοίχημα για τη διατήρηση της ελληνικότητας.

Το εθνικό με το ευρωπαϊκό και το παγκόσμιο αλληλοδιεισδύουν. Η ελληνική ταυτότητα δεν διαμορφώθηκε διά μιας και εφάπαξ. Παιδεία-Πόλεμοι-Πολιτιαμοί επηρεάζουν και συνεχώς αναπροσαρμόζουν στο διάβα των αιώνων την εθνική ταυτότητα. Η εθνική κληρονομιά και παράδοση δεν αποτελεί βαρίδι συντηρητικής οπισθοδρόμησης, αλλά στοιχείο σχεδιασμού και έμπνευσης για εκσυγχρονισμό.

Η ελληνικότητα στην τέχνη, στα γράμματα, στις επιστήμες πρέπει να προσεγγισθεί ως φιλοσοφική πυξίδα κι όχι ως φρένο ή ως αποκλειστικότητα πνευματικής δημιουργίας.

3.
Αντί να κυνηγάμε τη χίμαιρα της «αναβίωσης», ορθότερο θα ήταν να συμβάλλουμε θετικά, ώστε οι όροι της συμβίωσης όλων των ανθρώπων να είναι οι καλύτεροι δυνατοί. Αυτή θα ήταν η σημαντικότερη συνεισφορά του ελληνικού νοήματος στην παγκόσμια ιστορία (και όχι τ' αναμασήματα για τη δική μας ιστορία). Το παρελθοντολογικό φαντασιακό δεν δίνει λύση στο κρίσιμο πραγματικό παρόν.

Το «νεωτεροποιόν» του ελληνισμού είναι το στοίχημα μας. Ως Έλληνες θα εγγραφούμε στα μητρώα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της παγκοσμιοποίησης* και ως Έλληνες θα πείσουμε τους φίλους και εταίρους ότι η οικουμενική συνείδηση και οι πανανθρώπινες αξίες δεν κατακτώνται με το χρήμα ή τον πόλεμο, αλλά με την πίστη στη δημοκρατία, στον πολιτισμό και στην κατανόηση.

Αυτό πρέπει να περιλάβουν τα ελληνικά κόμματα στα προγράμματα τους και όχι βέβαια ανούσια φληναφήματα περί ιστορικού πεπρωμένου.